ISCO - 08 รหัสอาชีพ 7316 ช่างเขียนลายผ้าบาติก

ISCO - 08 รหัสอาชีพ 7318 คนทำผ้าบาติก

 

(ก) ความต้องการด้านทักษะ

1)  ทักษะเกี่ยวกับการใช้สีธรรมชาติ

2)  ทักษะเกี่ยวกับการใช้สารช่วยติดสี

3)  ทักษะเกี่ยวกับการใช้สีธรรมชาติในการแต้มลายผ้าบาติก

4)  ทักษะเกี่ยวกับการใช้สีธรรมชาติในการย้อมผ้าบาติก

(ข) ความต้องการด้านความรู้

1)  ความรู้เกี่ยวกับการเลือกสีธรรมชาติ

2)  ความรู้เกี่ยวกับเตรียมสารช่วยติดสี

3)  ความรู้เกี่ยวกับการเลือกสารช่วยติดสีธรรมชาติในการแต้มลายผ้าบาติก

4)  ความรู้เกี่ยวกับการเลือกสีธรรมชาติในการย้อมผ้าบาติก

หลักฐานที่ต้องการจะกำหนดข้อแนะนำเกี่ยวกับการประเมินและควรที่จะใช้ประกอบร่วมกันกับความรู้ที่ต้องการ (Knowledge Evidence) และหลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence) 



(ก)  หลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence)

1)    เอกสารรับรองจากสถานประกอบการ หรือผู้ว่าจ้าง หรือ

2)    ผลงานประกอบการประเมิน หรือผลงานผ้าบาติก หรือชิ้นงาน

3)    แฟ้มสะสมผลงาน (Portfolios) หรือ



(ข)  หลักฐานความรู้ (Knowledge Evidence)

1)    หนังสือหรือเอกสารรับรองผลการเรียนรู้ที่เกี่ยวข้องกับความรู้ที่ต้องการ หรือ

2)    ใบประกาศนียบัตร



(ค)  คำแนะนำในการประเมิน

    การพิจารณาเข้าสู่กระบวนการประเมินสมรรถนะให้ใช้หลักฐานการปฏิบัติงานหรือหลักฐานความรู้ตามที่ระบุ



(ง) วิธีการประเมิน

     เทียบโอนประสบการณ์การทำงานเพื่อการรับรองคุณวุฒิวิชาชีพ (RESK : Recognition of Existing Skills and Knowledge)

(ก)  คำแนะนำ 

 การพิจารณาเข้าสู่กระบวนการประเมินสมรรถนะให้ใช้หลักฐานการปฏิบัติงานหรือหลักฐานความรู้ตามที่ระบุ



(ข)  คำอธิบายรายละเอียด

1) ผ้าบาติก (Batik) หรือ ผ้าปาเต๊ะ (Batek) เป็นคำที่ใช้เรียกผ้าชนิดหนึ่งที่มีวิธีการทำ ให้เกิดลวดลายที่เกิดจากการกั้นสีด้วยเทียน หรือวัสดุอื่นปิดส่วนที่ไม่ต้องการให้ติดสี แล้วนำไปแต้มระบายหรือย้อมในส่วนที่ต้องการให้ติดสีเฉพาะเนื้อผ้าที่ไม่มีรอยเทียนหรือไม่ถูกกั้นสีเท่านั้น มีทั้งพิมพ์เทียน แต้มสี ระบายสี ย้อมสี ผ้าบาติกในแต่ละผืนนั้นจึงมีความสวยงามแตกต่างกัน 

2) สีธรรมชาติ คือ สีย้อมธรรมชาติจากพืช (Vegetable Dyes) สีย้อมที่ได้จากพืชจัดเป็นกลุ่มสีหลักของสีย้อมธรรมชาติ โดยเป็นสีย้อมที่ได้จากทุกส่วนของพืชทั้งราก เปลือก ลำต้น เนื้อไม้ ใบ ดอก ผล และเมล็ด ซึ่งสีย้อมกลุ่มนี้มีความหลากหลาย สามารถแบ่งโดยใช้กรรมวิธีย้อมได้ 2 กลุ่มคือการย้อมเย็น หรือการย้อมแบบหมัก เป็นสีย้อมที่ได้จากพืช เช่น ผลมะเกลือ ห้อม และคราม เป็นการย้อมสีจากพืชที่มีกรรมวิธีการย้อมโดยไม่ใช้ความร้อน แต่อาศัยคุณสมบัติธรรมชาติของสารสี และปฏิกิริยาเคมีทางธรรมชาติช่วยให้สารสีติดกับเส้นใย โดยจะหมักเส้นใยไว้ในน้ำย้อมที่อุณหภูมิปกติ ซึ่งพืชแต่ละชนิดจะมีรายละเอียดวิธีการย้อมที่แตกต่างกันตามชนิดของสีที่ได้จากพืชการย้อมร้อน สีย้อมธรรมชาติที่ใช้การย้อมแบบร้อน จะเป็นสีย้อมที่ได้จากพืชทั่วไปและครั่ง โดยจะนำวัตถุดิบย้อมสีมาสับให้ละเอียดแล้วต้มให้เดือดเพื่อสกัดสารสีออกจากพืช จากนั้นจึงทำการย้อมกับเส้นใย จะมีการใช้ความร้อนและสารช่วยย้อมช่วยให้สารติดกับเส้นใยนอกจากนี้ การใช้พืชชนิดเดียวมาสกัดเอาสีย้อมแล้ว ยังมีการนำพืชหลายชนิดมาผสมกันเพื่อให้เกิดเฉดสีใหม่ขึ้น เช่น แก่นแกแลกับต้นครามให้สีเขียว ใบแคสดกับขมิ้นผงให้สีตองอ่อน ผลหมากสุกกับแก่นแกแลให้สีกากีแกมเหลือง และใบส้มป่อยกับขมิ้นให้สีเขียว เป็นต้น

3) สารช่วยติดสี คือ การเตรียมสารช่วยย้อม หรือสารช่วยติดสีและคงสภาพสี

    - ต้นกล้วยอ่อน สารช่วยติดสีที่จะทำให้ติด ในเส้นฝ้ายได้ดียิ่งขึ้น โดยหลังครบกำหนดเวลาต้มสกัดสีให้กล้วยที่ยังไม่ออกเครือ สับเป็นขึ้นลงไปในหม้อต้มรวมกับพืช วัตถุดิบให้สีและใช้เวลาต้มต่อประมาณ 30 นาที 

(ต้นกล้วยอ่อน 4 กิโลกรัม ต่อเส้นฝ้าย 1 กิโลกรัม)

    - เกลือแกง เป็นสารช่วยติดสีจะทำให้สีติดเส้นฝ้ายได้ง่ายขึ้น โดยในขั้นตอนการย้อมร้อนให้ใส่เกลือแกงลงในหม้อต้ม (เกลือแกง 200 กรัม ต่อเส้นฝ้าย 1 กิโลกรัม)

    - สารส้ม เป็นสารช่วยย้อมที่ช่วยจับยึดสีกับเส้นด้าย และช่วยให้สีสุดสว่างขึ้นมักใช้กับการย้อมด้วยพืชที่ให้เฉดสีเหลือง-เขียว เช่น แก่นเข แก่นขนุน ใบหูกวาง ดอกดาวเรื่อง เป็นต้น โดยในขั้นตอนการย้อมร้อนให้ใส่สารส้มลงในหม้อต้มในช่วงเวลา 30 นาทีสุดท้ายก่อนครบระยะเวลาการย้อมร้อน สารส้มจะช่วยให้ได้สีที่ชัด สว่าง และเข้มขึ้น (สารส้ม 50 กรัม ต่อเส้นฝ้าย 1 กิโลกรัม)

    - น้ำปูนใส (น้ำด่าง) ช่วยจับยึดสีกับเส้นด้ายและช่วยให้สดสว่างขึ้น มักใช้กับการย้อมด้วยพืชที่ให้เฉดสีน้ำตาล เช่น เปลือกประดู่ ฝึกคูน เปลือกมะพร้าวใบสะเดา เป็นต้น โดยในขั้นตอนการย้อมร้อนให้ใส่น้ำปูนใสผสมปูนขาวดิบ 1 กิโลกรัม กับน้ำสะอาด 10 ลิตร กวนให้เข้ากันและวางทิ้งไว้ให้ตกตะกอน นำเฉพาะน้ำใสมาใช้ หากผสมไว้

วันก่อนใช้ให้กวนใหม่ให้ทั่ว และทิ้งให้ตกตะกอนเช่นเดิม หากไม่กวนใหม่ค่า PH จะไม่เท่าน้ำส่วนบนและล่าง (น้ำด่าง 2 ลิตร ต่อเส้นฝ้าย 1 กิโลกรัม)

4) แต้มลายผ้าบาติก หรือ การระบายสี นำผ้าที่พิมพ์เทียนหรือเขียนเทียนขึงบนกรอบไม้ หรือโครงโต๊ะที่ไม่มีพื้นละลายสีจำนวนเล็กน้อยในน้ำปริมาณพอเหมาะก่อนลงสี ให้ใช้น้ำเปล่าระบายบนผ้าให้หมาด ๆ แล้วจึงลงสี 

ถ้าผ้ามีน้ำมากเกินไปให้ซับออก เริ่มจากแต้มสีเป็นส่วนๆ แยกเป็นสีๆ เช่น แต้มบริเวณดอกก็ควรแต้มดอกให้เสร็จทั้งผืนแล้วค่อยแต้มส่วนอื่น ๆ ตามลำดับการระบายสีควรแยกระบายเป็นส่วนๆ และเป็นสีๆ เช่น ระบายสีบริเวณที่เป็นใบ ก็ควรระบายสีลงบนจุดที่เป็นใบตลอดทั้งผืน เสร็จแล้วจึงระบายสีอื่นๆ หรือจุดอื่นๆ ต่อไปเทคนิคการระบายสีด้วยการไล่เฉดสีแบบสามมิติ คือการระบายสีเฉพาะบางส่วน แล้วปล่อยให้สีซึมแพร่กระจายออก สร้างน้ำหนักสีที่มีความเข้มหรือจาง หรือจะระบายสีด้วยการไล่สีจากสีหนึ่งไปยังอีกสีหนึ่งก็ได้ ควรระบายสีให้เข้มไว้ก่อน และระบายสีซ้ำในขณะที่สีชั้นแรกยังไม่แห้ง เพื่อป้องกันรอยด่าง เพราะหลังจากขั้นตอนการต้มเอาเทียนออก สีที่ระบายไว้จะจางลงประมาณ 30% เมื่อระบายสีเรียบร้อยแล้ว ให้วางกรอบไม้ในแนวนอนเสมอ เพื่อป้องกันสีไหลลงด้านล่าง

5) ย้อมผ้าบาติก หมายถึง การย้อมสีเป็นหัวใจของการทำผ้าบาติกควบคู่ไปกับการเขียนเทียน หลังจากขั้นตอนการวาดเส้นเทียนจะนำผ้าไปย้อมสีพื้น ผ้าบาติกหนึ่งผืนจะมีการย้อมสีสลับกับการพิมพ์ลายเทียน 2 - 3 ครั้ง เพื่อสร้างลวดลายที่มีมิติ คมชัด ทั้งนี้ ผลลัพธ์การย้อมสีจะขึ้นอยู่กับอากาศและอุณหภูมิด้วยการย้อมสีขึ้นอยู่กับการออกแบบว่าจะใช้สีเดียวหรือหลายสี ซึ่งควรมีการวางแผนอย่างรอบคอบการย้อมสีเดียวมักจะย้อมด้วยสีเข้มเพื่อให้ได้ลวดลายที่ชัดเจน สำหรับการย้อมหลายสี ให้ย้อมสีอ่อนแล้วทิ้งให้แห้งก่อนแล้วจึงนำไปเขียนเทียนทับ โดยไม่ต้องเอาเทียนที่เขียนไว้เดิมออก แล้วจึงนำไปย้อมสีที่สองซึ่งเข้มกว่าสีแรก ทิ้งให้เทียนแห้งแล้วจึงดำเนินการขั้นตอนเช่นเดียวกันไปจนกว่าจะครบสีที่ต้องการ ควรย้อมจากสีอ่อนไปหาสีเข้มเสมอการย้อมหลายสีในครั้งเดียว ทำได้โดยการใช้พู่กันจุ่มสีระบายไปที่บริเวณลวดลายที่ต้องการให้ได้สีที่แตกต่าง จากนั้นปล่อยไว้ให้สีแห้ง และระบายเทียนลงบนสีที่เขียนไว้ เมื่อนำไปย้อมสีทั้งผืนจะได้ลายผ้าสีพื้นและลวดลายซึ่งเป็นสีที่เขียนไว้ในครั้งแรก



(ค)  เครื่องมืออุปกรณ์และวัสดุที่จำเป็น 

       N/A 

พิจารณาหลักฐานจากแฟ้มสะสมผลงานที่เป็นเอกสารรับรองผลงาน รับรองความรู้ความสามารถที่ผ่านมาก่อนหน้า และให้เจ้าหน้าที่สอบพิจารณาหลักฐานของผู้เข้ารับการประเมิน ในกระบวนการประเมินเทียบโอนประสบการณ์การทำงานเพื่อการรับรองคุณวุฒิวิชาชีพ โดยหลักฐานต้องมีความสอดคล้องตามหน่วยสมรรถนะ (Unit of Competence: UOC) สมรรถนะย่อย (Element of Competence: EOC) และเกณฑ์การปฏิบัติงาน (Performance Criteria: PC)