ISCO - 08 รหัสอาชีพ 7316 ช่างเขียนลายผ้าบาติก

ISCO - 08 รหัสอาชีพ 7318 คนทำผ้าบาติก

 

(ก) ความต้องการด้านทักษะ

1)  ทักษะเกี่ยวกับการจัดองค์ประกอบ

2)  ทักษะเกี่ยวกับการเตรียมน้ำเทียน

3)  ทักษะเกี่ยวกับเทคนิคการเขียนลายย้อมสี

4)  ทักษะเกี่ยวกับการลอกเทียนออกจากผ้าบาติกเทคนิคเขียนลายย้อมสี

5)  ทักษะเกี่ยวกับการตกแต่งผ้าบาติก

 

(ข) ความต้องการด้านความรู้

1)  ความรู้เกี่ยวกับการจัดองค์ประกอบ

2)  ความรู้เกี่ยวกับการเตรียมน้ำเทียน

3)  ความรู้เกี่ยวกับเทคนิคเขียนลายย้อมสี

4)  ความรู้เกี่ยวกับการลอกเทียนออกจากผ้าบาติกเทคนิคเขียนลายย้อมสี

5)  ความรู้เกี่ยวกับการตกแต่งผ้าบาติก

 

หลักฐานที่ต้องการจะกำหนดข้อแนะนำเกี่ยวกับการประเมินและควรที่จะใช้ประกอบร่วมกันกับความรู้ที่ต้องการ (Knowledge Evidence) และหลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence) 



(ก)  หลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence)

   1)    เอกสารรับรองจากสถานประกอบการ หรือผู้ว่าจ้าง หรือ

   2)    ผลงานประกอบการประเมิน หรือผลงานผ้าบาติก หรือชิ้นงาน

   3)    แฟ้มสะสมผลงาน (Portfolios) หรือ



(ข)  หลักฐานความรู้ (Knowledge Evidence)

   1)    หนังสือหรือเอกสารรับรองผลการเรียนรู้ที่เกี่ยวข้องกับความรู้ที่ต้องการ หรือ

   2)    ใบประกาศนียบัตร



(ค)  คำแนะนำในการประเมิน

   การพิจารณาเข้าสู่กระบวนการประเมินสมรรถนะให้ใช้หลักฐานการปฏิบัติงานหรือหลักฐานความรู้ตามที่ระบุ



(ง) วิธีการประเมิน

     เทียบโอนประสบการณ์การทำงานเพื่อการรับรองคุณวุฒิวิชาชีพ (RESK : Recognition of Existing Skills and Knowledge)

(ก)  คำแนะนำ 

 การพิจารณาเข้าสู่กระบวนการประเมินสมรรถนะให้ใช้หลักฐานการปฏิบัติงานหรือหลักฐานความรู้ตามที่ระบุ



(ข)  คำอธิบายรายละเอียด

1) ผ้าบาติก (Batik) หรือ ผ้าปาเต๊ะ (Batek) เป็นคำที่ใช้เรียกผ้าชนิดหนึ่งที่มีวิธีการทำให้เกิดลวดลายที่เกิดจากการกั้นสีด้วยเทียน หรือวัสดุอื่นปิดส่วนที่ไม่ต้องการให้ติดสี แล้วนำไปแต้มระบายหรือย้อมในส่วนที่ต้องการให้ติดสีเฉพาะเนื้อผ้าที่ไม่มีรอยเทียนหรือไม่ถูกกั้นสีเท่านั้น มีทั้งพิมพ์เทียน แต้มสี ระบายสี ย้อมสี ผ้าบาติกในแต่ละผืนนั้นจึงมีความสวยงามแตกต่างกัน 

2) ผ้าบาติกเขียนลาย เป็นผ้าบาติกที่วาดลวดลายเส้นเทียนด้วยเครื่องมือที่เรียกว่า จันติ้ง หรือปากกาเทียน โดยเขียนทั่วทั้งผืนในขณะที่เทียนกำลังร้อน ทำให้เทียนไหลติดซึมลงไปในเนื้อผ้า และไหลซึมผ่านเส้นใยของผ้าลงไปด้านหลัง ทำให้สามารถกันสีที่ระบาย ต้มหรือย้อมได้ และทำให้เกิดลวดลายขึ้น ผ้าบาติกเขียนลาย จึงเป็นผ้าที่มีลวดลายแบบอิสระ ไม่มีการวางภาพรูปแบบลวดลายสีสัน ดังนั้น จินตนาการและทักษะของช่างเขียนเทียนจึงมีความสำคัญ

3) เทคนิคลายเขียนย้อมสี เป็นผ้าบาติกที่ใช้เทคนิคการเขียนเทียน เพื่อกั้นสีหรือปิดส่วนที่ไม่ต้องการให้ติดสี และเพื่อสร้างรูปแบบลวดลาย หลังจากนั้นนำผ้าไปย้อมสี ในการย้อมสามารถทำให้หลากหลายสีได้ โดยเริ่มต้นจากการย้อมสีอ่อน เมื่อแช่ผ้าที่ย้อมไว้ตามกำหนดเวลา จะนำผ้าไปซักเพื่อนำกากสีที่ย้อมออก และหากต้องการให้ผ้าบาติกที่ย้อมมีหลายสี สามารถทำได้โดยนำผ้าที่ย้อมครั้งแรกที่ตากไว้จนแห้งสนิทมาเขียนลวดลายเส้นเทียนปิดทับลงไปอีกครั้งหนึ่ง เมื่อเขียนเทียนเสร็จ นำไปย้อมสีเป็นครั้งที่ 2 และใช้เทคนิคเดียวกันในการย้อมสีครั้งต่อไป จนได้สีตามต้องการ

4) การเขียนลายเส้นเทียน หมายถึง การเขียนลายเส้นเทียนนั้น ต้องเขียนทั่วทั้งผืนในขณะที่เทียนกำลังร้อน ทำให้เทียนไหลติดซึมลงไปในเนื้อผ้า และไหลซึมผ่านเส้นใยของผ้าลงไปด้านหลัง ทำให้สามารถกันสีที่ระบาย ต้มหรือย้อมได้ และทำให้เกิดลวดลายขึ้น จะย้อมสีกี่ชั้นก็ตาม จะต้องเขียนเทียนปิดด้วยจันติ้งทุกครั้ง เริ่มด้วยการนำจันติ้งหรือปากกาเทียนตักน้ำเทียนที่ใจกลางหม้อบริเวณผิวน้ำเทียนด้านบน เพราะเป็นจุดที่น้ำเทียนมีอุณหภูมิคงที่สม่ำเสมอ หลีกเลี่ยงการตักน้ำเทียนบริเวณก้นหม้อเพราะจะมีเศษตะกอนที่ทำให้เส้นเทียนไม่สม่ำเสมอจากนั้นให้ลากจันติ้งหรือปากกาเทียนไปตามเส้นดินสอที่ร่างไว้ บางจุดอาจใช้แปรงหรือพู่กันระบายน้ำเทียนเป็นบริเวณกว้างตามที่ออกแบบไว้

5) การเขียนลายผ้าบาติก คือ การออกแบบลวดลายบนกระดาษด้วยดินสอ เมื่อเสร็จเรียบร้อยแล้วจึงใช้ปากกาสีดำลากเส้นตามรอยดินสอเพื่อให้ลวดลายชัดเจนขึ้น นำเทียนที่เขียนบาติกซึ่งหลอมละลายให้เหลวแล้วมาทาลงขอบเฟรม โดยใช้แปรงจุ่มเทียน แล้วนำมาทาลงบนขอบเฟรมให้ทั่วทั้ง 4 ด้าน ระวังอย่าให้หนาเกินไป เพราะจะทำให้ผ้าหลุดร่นได้ง่าย หลังจากนั้นจึงนำผ้าไปติดบนเฟรมโดยใช้วัสดุหรือของแข็งหน้าเรียบ เช่น ก้นขวด เหรียญกดลงบนขอบเฟรมและถูเบาๆ ทีละด้าน ทั้ง 4 ด้านของกรอบเฟรม นำลายที่เตรียมไว้สอดไว้ใต้เฟรมผ้าที่ขึงตึง เพื่อทำการลอกลายลงบนผ้าด้วยดินสอ 2B ขึ้นไปใช้จันติ้งตักน้ำเทียนที่มีอุณหภูมิพอเหมาะ โดยตักน้ำเทียนเททิ้ง 2 - 3 ครั้ง เพื่อเป็นการปรับอุณหภูมิของจันติ้ง แล้วจึงทดลองเขียนบนเศษผ้า เพื่อให้แน่ใจว่าเส้นเทียนได้ขนาดตามต้องการลงสีที่ต้องการลงในลาย คล้ายเป็นการระบายสีลงในช่องว่างด้วยพู่กัน โดยให้น้ำหนักสีอ่อนแก่เพื่อสร้างมิติ ให้ตระหนักถึงความสำคัญของการออกแบบลวดลาย เพราะเป็นปัจจัยสำคัญที่จะสร้างเอกลักษณ์ให้กับผืนผ้าบาติก และจะเป็นพื้นฐานสำหรับการระบายสีและย้อมสี นอกจากนี้ยังมีการออกแบบลายสำหรับการพิมพ์ด้วยแม่พิมพ์เพื่อพิมพ์เส้นเทียน ในกรณีที่ต้องการผลิตลวดลายต่อเนื่อง

6) ผ้าบาติกพิมพ์ลาย เป็นผ้าบาติกที่พิมพ์ลายโดยใช้แม่พิมพ์ที่ทำจากไม้ ทองแดง หรือโลหะชนิดอื่น โดยใช้แม่พิมพ์จุ่มเทียนที่กำลังร้อนพอเหมาะ และนำมาพิมพ์ลวดลายลงบนผ้า จากนั้นจึงแต้มสีหรือนำไปย้อมสีผ้าบาติกพิมพ์ลาย จะมีลวดลายที่ซ้ำกันเป็นแพทเทิร์น โดยช่างพิมพ์จะพิมพ์เทียนลงบนผ้าทั้งด้านหน้าและด้านหลัง ทำให้ความคมชัดของลวดลายมีลักษณะเหมือนกันทั้งสองด้าน เมื่อนำไปย้อมสภาพของสีและลวดลายจะมีความสดใสเหมือนกันทั้งด้านหน้าและด้านหลัง

7) เทคนิคลายพิมพ์ย้อมสี คือ เป็นงานบาติกที่ต้องการผลิตเพื่อให้ได้ผลผลิตจำนวนมากในระยะเวลาอันสั้น ลักษณะเทคนิคการทำงานคล้ายบาติกลายเขียนย้อมสี แต่จะใช้วิธีการพิมพ์เทียนให้เกิดลวดลายแทนการเขียนด้วยปากกาเทียนจันติ้ง ลักษณะของแม่พิมพ์ที่ใช้จะทำด้วยโลหะประเภททองแดง ทองเหลือง สังกะสี ไม้ฉลุ หรืออาจจะ

ทำมาจากเชือก แม่พิมพ์หรือบล็อกพิมพ์ที่ทำจากโลหะเป็นแม่พิมพ์คุณภาพดี โดยเฉพาะทองแดงสามารถเก็บความร้อนและน้ำเทียนได้ดี และสามารถแสดงรายละเอียดได้มากกว่า หลังจากพิมพ์เทียนเรียบร้อยแล้วจะนำผ้าไปย้อมสีตามต้องการ การย้อมจะใช้เทคนิคเดียวกับบาติกลายเขียนย้อมสี

8) การพิมพ์เทียนสำหรับผ้าบาติก มีขั้นตอนการพิมพ์เทียน 3 - 4 ประเภท ดังนี้

        8.1) พิมพ์ลายเส้น เช่น ลายขอบ ดอกลาย หรือลายพื้น

        8.2 พิมพ์เทียนเพื่อกันสีจากการแต้มสีและระบายลาย ก่อนจะนำไปย้อมสีครั้งที่ 1

        8.3) พิมพ์เทียนเพื่อเก็บสีพื้น นิยมเก็บเป็นลวดลาย เพื่อจะได้สีลวดลายเป็นสีย้อมครั้งแรก

แล้วจึงนำไปย้อมสีที่ 2

        8.4) พิมพ์เทียนเพื่อเก็บสีบางส่วน โดยเฉพาะในรายละเอียดก่อนที่จะนำผ้าไปย้อมสีครั้งที่ 3

        เริ่มด้วยการนำแม่พิมพ์แช่ลงในนำเทียนเพียงแค่ระนาบของลวดลาย 30 วินาที ควบคุมให้ระนาบ

ของแม่พิมพ์ขนานกับผิวน้ำเทียน เพื่อให้แม่พิมพ์อมความร้อนอย่างพอดีและความร้อนแพร่กระจายได้อย่างทั่วถึง เมื่อครบ 30 วินาที แล้วให้ยกขึ้น จากนั้นสลัดน้ำเทียนออกจากแม่พิมพ์ 2 - 3 ครั้งโดยการสลัดจะต้องเกร็งแขนหรือให้ยืดตรงเพื่อให้ได้แรงเหวี่ยงที่สม่ำเสมอ หลังจากนั้นจึงนำแม่พิมพ์มากดทาบลงบนผืนผ้า ค้างไว้ 1 - 2 วินาที แล้วจึงยกแม่พิมพ์ขึ้น

9) การจัดวางลายผ้าบาติก คือ การวางลายผ้าบาติกตามแบบดั้งเดิมนั้น มีวิธีการวางลายในขณะที่พิมพ์เทียนลงบนผ้า 5 แบบ หมายถึง 

       9.1) การวางลายแบบปารัง คือ วางลายด้วยการพิมพ์ในโครงสร้างของเส้นทแยงมุมและสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน โดยพิมพ์ทีละแถวเรียงไปทางขวาจนหมดแถว แล้วจึงพิมพ์ขึ้นด้านบน

       9.2) การวางลายแบบเบอร์ปูตา คือ วางลายด้วยวิธีพิมพ์ลายที่ใช้กับแม่พิมพ์ที่มีจุดสนใจของลายอยู่มุมใดมุมหนึ่งของแม่พิมพ์ การพิมพ์จะต้องพิมพ์จากซ้ายไปขวา และหมุนแม่พิมพ์ให้จุดสนใจของลายรวมเป็นจุดเดียวกัน

      9.3) การวางลายแบบจาลัน ซามาวาง คือ ลายด้วยวิธีพิมพ์จากแม่พิมพ์ที่ออกแบบลาย 2 แบบแล้วนำมาพิมพ์สลับแถวควบคู่กันตลอดแนว

      9.4) การวางลายแบบตูบรุก คือ วางลายด้วยการพิมพ์ไปทางขวาแล้วพิมพ์ขึ้นด้านบน

      9.5) การวางลายแบบออนโดเอนเด คือ วางลายด้วยการพิมพ์ไปทางด้านขวาและพิมพ์ขึ้นด้านบนโดยวางแม่พิมพ์ด้านบนที่จุดกึ่งกลางกับลายพิมพ์แถวแรก

10) การจัดวางลวดลายผ้าบาติกแบบสร้างสรรค์ ผ้าบาติกในจังหวัดชายแดนภาคใต้ มีวิธีการวางลายตามแบบที่เป็นเอกลักษณ์ 2 ลักษณะ คือ

      10.1) วางลายให้ต่อกันเป็นแนวยาว ใช้กับลายขอบหรือลายริม

      11.2) วางลายต่อเนื่องกันเป็นเถา ใช้กับลวดลายช่อ กิ่ง ก้านหรือลำต้น ใช้วิธีพิมพ์ต่อกันให้ก้านซ้อนกับส่วนหนึ่งส่วนใดของดอกและใบ

11) การจัดองค์ประกอบสำาหรับผ้าบาติกลายพิมพ์ คือ การจัดองค์ประกอบในการทำาผ้าบาติกพิมพ์ลาย มี 3 วิธี 

     11.1) ลายซ้ำมักใช้กับการพิมพ์ลายหรือการเขียนลาย โดยมีรูปแบบที่มีลักษณะเหมือนกัน จัดช่องไฟให้พอเหมาะและขึ้นกับจำนวนสีที่จะย้อม

      11.2) ลายอิสระเป็นลายที่สามารถเขียนหรือจัดวางไว้ได้ในทุกส่วนของผืนผ้าขึ้นอยู่กับขนาดและสัดส่วนของผ้า และประโยชน์ที่จะนำไปใช้ประกอบกัน ควรคำนึงถึงความกลมกลืนของลาย และใช้สีย้อมที่เข้ากัน อาทิ ลายเดี่ยวที่โดดเด่น ให้นำมาพิมพ์ในส่วนกลางของผืนผ้า เพื่อให้เห็นลักษณะลายที่สมบูรณ์

      11.3) ลายเชิงเป็นลายบริเวณริมขอบผ้า รูปแบบของลายอาจแตกต่างกันออกไปขึ้นอยู่กับลายหลักของผ้าผืนนั้น อาทิ ลายเส้นหรือลายเครือเถา ควรใช้ร่วมกับลายขอบหรือลายเชิง เพื่อพิมพ์เป็นขอบผ้าทั้ง 4 ด้าน

12) น้ำเทียน หมายถึง การเตรียมเทียนหรือการผสมเทียนสำหรับวาดลายหรือพิมพ์ลายเพื่อกันสีให้เกิดลวดลายก่อนที่จะนำไปย้อม โดยเทียนสำหรับพิมพ์ลงผ้าครั้งแรก เส้นเทียนต้องมีความหนาแน่นและนูน

13) ลอกเทียน คือ การลอกเทียนออกจากผ้าบาติก โดยเติมน้ำสบู่หรือผงซักฟอกลงในน้ำ ต้มน้ำให้เดือดโดยมีปริมาณมากพอควร เมื่อน้ำเดือดให้จุ่มผ้าลงไปแล้วดึงขึ้น 1 - 2 ครั้ง จนเทียนละลายออกหมด ไม่ควรแช่นานเกินไปเพราะจะทำให้สีซีด ในกรณีที่มีเศษเทียนลอยอยู่บนผิวน้ำ ให้ใช้กระดาษหนังสือพิมพ์ซับคราบเทียนออกจนหมด 

สีย้อมบางประเภท สามารถใช้น้ำยาทำความสะอาด ช่วยละลายเทียนออก ในพื้นที่เล็กๆ ที่ไม่สะดวกต่อการต้มหรือรีด เมื่อแช่น้ำยาทำความสะอาดแล้ว ควรนำไปซักด้วยน้ำสะอาดอีกครั้ง ล้างผ้าและแช่ผ้าเพื่อให้สีและเทียนออกจากผ้าจนหมด จากนั้นนำมาซักให้สะอาด นำผ้าไปตากหรือแขวนไว้ในที่ร่ม ที่อากาศถ่ายเทสะดวก จนผ้าแห้งสนิท

14) ตกแต่งผ้าบาติก หมายถึง หมายถึง การตกแต่งผ้าหลังการย้อม เพื่อป้องกันสีตกและซีดจางด้วยน้ำยากันสีตก และเพื่อช่วยให้ผ้าที่ย้อมสีแล้วมีความคงทนต่อการซักน้ำในระดับดี เป็นการเพิ่มคุณค่าและยกระดับมาตรฐานของผลิตภัณฑ์ 

    14.1) ผ้าที่ย้อมด้วยสีเคมี ให้ใช้โซเดียมซิลิเกตในการล็อกสี

    14.2) ผ้าที่ย้อมด้วยสีจากธรรมชาติ ให้ใช้สารส้มหรือเกลือในการล็อกสี ทาสารล็อกสีให้ทั่วทั้งผืนผ้าทิ้งไว้ให้สารล็อกสีแห้ง 4 - 5 ชั่วโมง และควรวางผ้าในแนวราบเท่านั้น เพื่อป้องกันสีไหลซึมเข้าหากัน

    14.3) เพิ่มความเรียบลื่นเป็นมันให้เนื้อผ้าด้วยการลงแป้ง มีส่วนผสม ดังนี้ แป้งมันหรือแป้งข้าวเจ้า 1 ช้อนโต๊ะ น้ำเย็น 1 ถ้วยตวง น้ำเดือด 3 ถ้วยตวง กวนแป้งจนสุกเป็นสีขาวขุ่น จากนั้นให้นำผ้าลงแช่ในน้ำแป้ง 1 - 2 ชั่วโมง เมื่อน้ำแป้งซึมเข้า เส้นใยอย่างทั่วถึงแล้วให้ยกขึ้น นำไปตากในที่ร่มให้แห้ง และนำไปรีดด้วยไฟปานกลาง

(ค)  เครื่องมืออุปกรณ์และวัสดุที่จำเป็น 

           N/A 

 

พิจารณาหลักฐานจากแฟ้มสะสมผลงานที่เป็นเอกสารรับรองผลงาน รับรองความรู้ความสามารถที่ผ่านมาก่อนหน้า และให้เจ้าหน้าที่สอบพิจารณาหลักฐานของผู้เข้ารับการประเมิน ในกระบวนการประเมินเทียบโอนประสบการณ์การทำงานเพื่อการรับรองคุณวุฒิวิชาชีพ โดยหลักฐานต้องมีความสอดคล้องตามหน่วยสมรรถนะ (Unit of Competence: UOC) สมรรถนะย่อย (Element of Competence: EOC) และเกณฑ์การปฏิบัติงาน (Performance Criteria: PC)