ช่างพัสตราภรณ์ TSCO 7332.40 ช่างปักผ้าด้วยมือ,   ISCO 7319 : ช่างงานหัตถกรรม (กรรมวิธีแบบดั้งเดิม)

1. ความเข้าใจในลวดลาย และลักษณะการใช้สีในงานพัสตราภรณ์

2. รู้จักวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในงานพัสตราภรณ์ประเภทต่าง ๆ 

3. ความเข้าใจลักษณะของลวดลายปักพื้นฐาน ด้วยการใช้วัสดุประเภทต่าง ๆ 

 

(ก) ความต้องการด้านทักษะ

1. ทักษะการปักลวดลายพื้นฐานในงานพัสตราภรณ์

2. ทักษะการปักเกลียวหนุนเชือกลายเกลียวก้านขดพรรณพฤกษา ปักลายใบไม้ขนาดต่าง ๆ 

 

(ข) ความต้องการด้านความรู้

1. ความรู้เกี่ยวกับลักษณะของตัวโขน ตัวละคร แต่ละตัว

2. ความรู้เกี่ยวกับรูปแบบลวดลายปักเฉพาะของตัวโขน ตัวละคร แต่ละตัว 

3. ความรู้เกี่ยวกับประเภทของลวดลาย เข้าใจวิธีวางจังหวะ ช่องไฟของลาย

 

    (ก) หลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence)

ผ้าที่ปักเดินเลื่อมและดิ้นแบบต่าง ๆ เป็นลวดลายธรรมชาติในงานพัสตราภรณ์    

    (ข) หลักฐานความรู้ (Knowledge Evidence)

1. ระบุหรืออธิบายรูปลักษณะของตัวโขน ตัวละคร แต่ละตัว

2. ระบุหรืออธิบายการกำหนดรูปแบบลวดลายปัก เข้าใจวิธีวางจังหวะ ช่องไฟของลาย

3. ระบุหรืออธิบายทฤษฎีการใช้สีในงานพัสตราภรณ์

     (ค) คำแนะนำในการประเมิน

หลักฐานที่ต้องการเพื่อแสดงถึงสมรรถนะในส่วนนี้ ต้องมีความสำคัญและตอบสนองตามข้อกำหนดของสมรรถนะย่อยและเกณฑ์การปฏิบัติงาน โดยต้องแสดงถึง

1. ความรู้พื้นฐานและทักษะที่เกี่ยวข้องกับการปักลวดลายพื้นฐานในงานพัสตราภรณ์ ต้องมีความรู้ ความเข้าใจลักษณะตัวโขนละคร และลวดลายเฉพาะ สามารถเตรียมแบบลวดลายและปฏิบัติการปักได้อย่างเหมาะสม

2. ความสมบูรณ์ของผลงานในการปฏิบัติการปักลวดลายพื้นฐานในงานพัสตราภรณ์

    (ง) วิธีการประเมิน

1. การประเมินผลความรู้โดยประเมินจากแบบทดสอบความรู้

2. การประเมินผลการปฏิบัติโดยใช้การประเมินจากแบบทดสอบการปฏิบัติงาน 

3. การประเมินผลโดยการพิจารณาจากแฟ้มสะสมผลงาน และการสัมภาษณ์

    (ก) คำแนะนำ 

ผู้เข้ารับการประเมินต้องมีความรู้และทักษะในการปักลวดลายพื้นฐาน ดังนี้

    1. จัดเตรียมแบบลวดลายปักพื้นฐานให้เหมาะสมกับพื้นที่

    2. ปักเดินเลื่อม ปักเดินเกลียวดิ้นโปร่ง ดิ้นมัน บนเลื่อมลายทักษิณาวัตร ลายใบไม้ ลายเกลียวก้านขด ลายพรรณพฤกษา

    3. ปักเดินเกลียวดิ้นโปร่งบนเลื่อมโดยลักษณะเกลียวดิ้นและเลื่อมเรียงตัวพอดี ดิ้นไม่แตกหักหรือยับ เลื่อมไม่บิดเป็นคลื่น

    4. ทักษะการกำหนดเลือกขนาดเข็ม สีด้ายให้เหมาะสมกับสีดิ้น

    (ข) คำอธิบายรายละเอียด

    ช่างพัสตราภรณ์ เป็นผู้ที่มีความชำนาญในการปักลวดลาย ทั้งที่เป็นการปักด้วยไหม และวัสดุโลหะ งานพัสตราภรณ์มีความสัมพันธ์กับการแสดงโขน ละคร  ช่างพัสตราภรณ์จำเป็นต้องมีความเข้าใจในรูปแบบและกรรมวิธีการสร้างสรรค์  สะท้อนความเชื่อและจารีตประเพณี อนุรักษ์กระบวนการ รูปแบบ ลวดลายที่สืบทอดมาจากแบบแผนดั้งเดิม

    งานปักพัสตราภรณ์ตามจารีตในปัจจุบัน มักปรากฏอยู่ในเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่มของการแสดงโขน แสดงละครรำ ดังนั้นความรู้เบื้องต้นของการจัดเตรียมลวดลายปักนั้นต้องทำความเข้าใจในรายละเอียดส่วนต่าง ๆ ของเครื่องแต่งตัวชุดโขนเสียก่อน เนื่องด้วยงานปักผ้าชุดเครื่องแต่งตัวชุดโขนของไทยมีความสัมพันธ์กับการแสดงที่มีรูปแบบซึ่งเป็นแบบแผนเฉพาะ และกำหนดเป็นจารีตในการแสดงที่ยึดถือปฏิบัติกันมาจนเป็นประเพณี  การวางลายสำหรับปัก มีชื่อเรียกตัวลายและกรรมวิธีในการปักเครื่องโขน ละครโดยเฉพาะ ดังนี้ 

    ลายหนุน หรือ ลายดิ้น เป็นชื่อที่ใช้เรียกกรรมวิธีในการปักที่ทำให้ลายนูนขึ้น การเขียนลายไทยสำหรับการปักเครื่องโขนประเภทนี้ คือการเขียนลายแบ่งออกเป็นส่วน ๆ ไม่เชื่อมต่อกันตลอดตัวลายเพื่อให้ง่ายต่อการปัก ซึ่งเป็นการปักแบบ“หนุน” ให้ตัวลายนูนขึ้นเล็กน้อยไม่แบนราบ วัสดุที่นำมาใช้ในการปักลายหนุน ได้แก่ ดิ้นข้อ (ตัดล้อมตัวลาย) ด้ายฟอก (หนุนตัวลายให้นูน) ดิ้นโปร่ง ดิ้นมัน หรือดิ้นด้าน แล้วแต่ความเหมาะสมกับลวดลายที่ใช้ โดยมีการปักทึบเดินเป็นเส้นเกลียว เพื่อเชื่อมรอยต่อระหว่างสีพื้นผ้ากับสีขลิบริม และแบ่งช่องบรรจุตัวลาย ส่วนตัวลายที่นิยมนำมาปักได้แก่ ลายพุ่มข้าวบิณฑ์ ลายหน้าสิงห์ ลายกนกเปลว ลายประจำยาม ลายดอก ลายเถา ทั้งนี้อาจปักเสริมเพื่อความงามด้วยเลื่อม ลูกปัด เพชร พลอย ตลอดจนไหมสี  ต่าง ๆ 

    ลายเลื่อม  หรือ ลายป่าเป็นชื่อที่ใช้เรียกการปักเดินเส้น ปักลูกโซ่ หรือปักทึบ โดยใช้ลวดลายประเภทลายเครือเถาที่มีดอกไม้ใบไม้อยู่ในลวดลาย วัสดุที่นำมาใช้ในการปักลายเลื่อม ได้แก่ ดิ้น เลื่อม ไหมสี ปีกแมลงทับ ลูกปัด เพชร พลอย บางครั้งอาจมีการสอดเสริมลายด้วยผ้าตัดแบบเป็นลายดอกไม้ ใบไม้ ใบบัว ดอกบัว ผีเสื้อ การปักลายเลื่อมมีความสำคัญตั้งแต่การวางลวดลาย การเลือกใช้วัสดุในการปัก และมีฝีมือในการปักให้งามเหมือนงานเขียน 

    ในการปักเครื่องโขน ละครของช่างโบราณอาจใช้ทั้งลายหนุน และลายเลื่อมผสมผสานกันไปเพื่อไม่ให้ลวดลายมีลักษณะบางเบาเกินไปหรือมีลักษณะแข็งกระด้างเกินงาม  สำหรับการปักเครื่องแต่งกายยืนเครื่องในปัจจุบันโดยเฉพาะตัวเองของโขนคือ พระราม พระลักษณ์ ทศกัณฑ์ นางสีดา นิยมปักลายหนุนมากกว่า  สำหรับ สิบแปดมงกุฎ ลิงพญา เสนายักษ์ นิยมปักเป็นลายเลื่อม

    องค์ประกอบส่วนใหญ่ที่เป็นผ้าปักของฝ่ายตัวพระ ยักษ์ และลิง ได้แก่

        1. สนับเพลา

        2. รัดสะเอว

        3. ห้อยข้าง

        4. ห้อยหน้า

        5. ห้อยหลัง

        6. ตัวเสื้อ

        7. อินทรธนู

        8. กนกแขน

        9. รัดอก

        10.กรองคอ

    องค์ประกอบของส่วนที่เป็นผ้าปักฝ่ายนาง (นาง นางยักษ์) ได้แก่

        1. ผ้าห่มนางสองชาย

        2. ผ้าห่มนางผืนใหญ่

        3. ผ้าห่มนางยักษ์

        4. นวมนาง

    องค์ประกอบของส่วนที่เป็นผ้านุ่งของการแต่งกายยืนเครื่อง ผ้าที่ใช้เป็น “ภูษา” ในการแต่งกายยืนเครื่องทั้งฝ่ายพระและฝ่ายนาง  ปัจจุบันนิยมผ้ายกเนื้อหนาจากอินเดียขนาดมาตรฐาน มีลายเชิงสองข้าง  สีของผ้านุ่งมักใช้ตามสีขลิบริมของเสื้อตัวพระ หรือขลิบริมของตัวผ้าห่มนาง

    องค์ประกอบเบ็ดเตล็ดของการแต่งกายยืนเครื่องส่วนใหญ่มักเป็นชิ้นส่วนพิเศษที่เป็นผ้าปักเพิ่มเติมเพื่อเน้นลักษณะหรือเน้นชาติพันธุ์ของตัวโขน ตัวละคร เช่น ปีกและหางครุฑ ปีกและหางกินรี ปีกและหางนกยูง หางมัจฉา หางวานร เป็นต้น

    ก่อนเริ่มปัก ต้องกำหนดแบบปักต้นฉบับ ซึ่งมีความสำคัญมากถือเป็นต้นแบบแสดงภาพผลงานที่เสร็จสมบูรณ์ และเป็นแม่แบบกำหนดกระบวนการทำงาน รายละเอียดสำคัญต่าง ๆ เช่น ลายปัก ตามส่วนต่าง ๆ ของลวดลาย การวางสีในงานปัก ชนิดและลักษณะผ้า ควรปรับแก้แบบจนเป็นที่พอใจขั้นสุดท้ายเสียก่อน จึงนำไปใช้งานจริง ลวดลายที่เหมือนกัน สามารถนำไปแตกลักษณะปลีกย่อย เช่น โทนสี ลายปักที่จะนำมาใช้ ให้ผิดแผกกันออกไปตามความพอใจ จึงทำให้ลวดลายเดียวกันสามารถมีแบบปักต้นฉบับได้หลายฉบับ

          หากช่างที่มีความชำนาญในการปักขั้นสูงแล้ว อาจใช้เพียงแบบปักเปล่า หรือ "แบบเปล่า" เป็นตัวลวดลายล้วน ๆ ไม่มีรายละเอียดแต่อย่างใดใช้เป็นแบบลอกลงบนผ้า แบบปักทั้งสองประเภทนี้ เมื่อใช้งานเสร็จควรเก็บใส่แฟ้มพร้อมทั้งจัดหมวดหมู่ให้เรียบร้อย เพื่อป้องกันการสูญหาย สะดวกต่อการหยิบใช้และเป็นประโยชน์ต่อการทำงานครั้งต่อไป

 

1. การสอบปฏิบัติ

2. การสอบสัมภาษณ์

3. รายละเอียดกระบวนการประเมิน เครื่องมือและเกณฑ์การประเมินอยู่ในคู่มือการประเมินสมรรถนะ