ช่างพัสตราภรณ์ TSCO 7332.40 ช่างปักผ้าด้วยมือ,   ISCO 7319 : ช่างงานหัตถกรรม (กรรมวิธีแบบดั้งเดิม)

1. ความเข้าใจในลวดลาย และลักษณะการใช้สีในงานพัสตราภรณ์

2. รู้จักวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในงานพัสตราภรณ์ประเภทต่าง ๆ 

3. ความเข้าใจลักษณะของลวดลายปักพื้นฐานด้วยวัสดุประเภทต่าง ๆ 

 

(ก) ความต้องการด้านทักษะ

1. ทักษะการตัดดิ้นข้อ ดิ้นโปร่ง ดิ้นมัน ไหมกิมเจ็งให้ถูกต้องเหมาะสมกับขนาดของลวดลาย 

2. ทักษะการปักเลื่อม ปักหักดิ้นข้อ ปักล็อกไหมกิมเจ็ง ปักกรึงไหม (หักทองขวาง) ปักหักแล่ง (พับแล่ง)  ตามลักษณะลายได้อย่างถูกวิธี

3. ทักษะการปักเดินดิ้นโปร่ง ดิ้นมัน ปักแบบตีเกลียวในตัวลักษณะเกลียวเส้นตรง วงกลมอย่างถูกวิธี

4. ทักษะการปักหนุนด้วยเชือก เส้นไหม เส้นฝ้าย หรือสำลี เพื่อหนุนให้ลายนูนขึ้นตามลักษณะของลวดลาย

 

(ข) ความต้องการด้านความรู้

1. ความรู้เกี่ยวกับประเภทของวัสดุอุปกรณ์ที่เหมาะสำหรับใช้ในการปักในแต่ละลวดลาย

2. ความรู้เกี่ยวกับธรรมชาติของวัสดุแต่ละประเภท

3. ความรู้เกี่ยวกับรูปแบบลวดลายปัก เข้าใจวิธีวางจังหวะ ช่องไฟของลาย 

4. ความรู้เกี่ยวกับทฤษฎีการใช้สีในงานพัสตราภรณ์

 

    (ก) หลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence)

ผ้าที่ปักเดินเลื่อมและดิ้นแบบต่าง ๆ เป็นเส้นตรงบนลวดลายในงานพัสตราภรณ์

    (ข) หลักฐานความรู้ (Knowledge Evidence)

1. ระบุหรืออธิบายรูปลักษณะ ชนิด และประเภทของดิ้นแบบต่าง ๆ ที่เหมาะสำหรับใช้ในการปักในแต่ละลวดลาย

2. ระบุหรืออธิบายการกำหนดรูปแบบลวดลายปัก เข้าใจวิธีวางจังหวะ ช่องไฟของลาย

3. ระบุหรืออธิบายทฤษฎีการใช้สีในงานพัสตราภรณ์

    (ค) คำแนะนำในการประเมิน

หลักฐานที่ต้องการเพื่อแสดงถึงสมรรถนะในส่วนนี้ ต้องมีความสำคัญและตอบสนองตามข้อกำหนดของสมรรถนะย่อยและเกณฑ์การปฏิบัติงาน โดยต้องแสดงถึง

1. ความรู้พื้นฐานและทักษะที่เกี่ยวข้องกับการใช้วัสดุอย่างเหมาะสมกับลวดลาย เข้าใจในลวดลาย และลักษณะการใช้สีในงานพัสตราภรณ์

2. ความสมบูรณ์ของผลงานในการปฏิบัติการปักเดินเส้นในลักษณะต่าง ๆ ด้วยวัสดุหลากหลายประเภท รู้จักวิธีวางจังหวะช่องไฟของลาย

    (ง) วิธีการประเมิน

1. การประเมินผลความรู้โดยประเมินจากแบบทดสอบความรู้

2. การประเมินผลการปฏิบัติโดยใช้การประเมินจากแบบทดสอบการปฏิบัติงาน 

3. การประเมินผลโดยการพิจารณาจากแฟ้มสะสมผลงาน และการสัมภาษณ์

    (ก) คำแนะนำ 

ผู้เข้ารับการประเมินต้องมีความรู้และทักษะในการปักเดินเส้นต่าง ๆ ในงานพัสตราภรณ์ ดังนี้

    1. สามารถปักแบบหักดิ้นข้อ ถมดิ้นโปร่งมเดินเกลียว เดินเลื่อมเป็นเส้นในลักษณะต่าง ๆ 

    2. กำหนดขนาดเข็ม สีด้ายให้เหมาะสมกับสีของดิ้น ไหมกิมเจ็ง แล่ง

    (ข) คำอธิบายรายละเอียด

    ผู้ที่มีทักษะในการปักผ้าในงานช่างพัสตราภรณ์ จะต้องมีความเข้าใจในด้านต่าง ๆ ได้แก่ ลวดลาย จังหวะช่องไฟของลาย การเลือกใช้วัสดุ กรรมวิธีในการปัก ตลอดจนขั้นตอนการเก็บรักษา เพราะวัสดุที่ใช้ในงานปักผ้าของช่างพัสตราภรณ์นั้นต้องใช้ความระมัดระวังไม่ให้เกิดการเสียหายขึ้น โดยมากวัสดุที่ใช้ได้แก่ ดิ้นข้อ ดิ้นโปร่ง ไหมเงิน ไหมทอง เป็นต้น ซึ่งกระบวนการต่าง ๆ ช่างแต่ละกลุ่มอาจจะมีเทคนิควิธีการที่สร้างเอกลักษณ์เฉพาะขึ้น ความงดงามของงานปักนั้นจึงไม่ใช่เพียงแต่สามารถปักไปตามลวดลายที่กำหนดเท่านั้น หากแต่ยังมีระดับเชิงของความประณีตที่เพิ่มเติมมูลค่าให้แก่ผลงานได้อีกด้วย ขั้นตอนกว้าง ๆ ในงานพัสตราภรณ์ มีดังนี้

        1. การลอกลายบนผ้าปักให้ถูกตำแหน่งของเครื่องแต่งกายแต่ละตัวละคร การใช้สีผ้า การขึงสะดึง การตัดขนาดของดิ้นโปร่งให้มีขนาดเหมาะสมกับลวดลายที่ใช้ในงานปัก การจัดเก็บดิ้น การใช้เข็มร้อยดิ้น การใช้ดิ้นข้อและดิ้นโปร่ง การใช้เชือกดิบเพื่อหนุนลาย

        2. ขั้นปัก ผู้ปักจะต้องนั่งในตำแหน่งที่เหมาะสมมีพื้นที่สำหรับทำงาน การนำไม้สะดึงขึงด้วยผ้าต่วนประกบผ้าดิบเพื่อป้องกันไม่ให้ผ้าขาดขณะปัก และใช้ด้ายเนา การแทงเข็มเพื่อนำดิ้นลงบรรจงปัก

    วัสดุที่ใช้ปักงานพัสตราภรณ์ย่อมมีการประดับตกแต่งด้วยวัสดุมีค่า  วิจิตรอลังการ  เช่นปักด้วยไหม และไหมทอง  พร้อมกับประดับด้วยไข่มุกและพลอย  การปักผ้าที่ใช้วัสดุที่ทำมาจากโลหะมีค่ารูปทรงต่าง ๆ เป็นวัสดุหลักในการปัก  โลหะมีค่านี้มีหลากหลายรูปแบบและมีชื่อเรียกดังนี้

        3. ดิ้น  คือโลหะที่ดึงเป็นเส้น  แล้วนำมาขดเป็นรูปวงกลม มีรูปร่างเหมือนลวดสปริง  มีหลายชนิด  เช่น  ดิ้นมัน  ดิ้นด้าน  ดิ้นโปร่ง

        ดิ้นที่ใช้ในงานพัสตราภรณ์ส่วนใหญ่นำเข้ามาจากประเทศฝรั่งเศส ซึ่งมีส่วนผสมของทองคำแท้และเงินแท้จึงมีราคาสูง  ทั้งนี้ดิ้นทองดิ้นเงินที่นิยมใช้ในปัจจุบัน นำเข้ามาจาก 3 ประเทศซึ่งมีจุดเด่นจุดด้วยแตกต่างกันตามลักษณะการใช้งานและวัสดุที่นำมาทำ ได้แก่ ดิ้นอินเดีย ดิ้นฝรั่งเศส และดิ้นอิตาลี

-    ดิ้นอินเดีย  จะมีขนาดใหญ่ และน้ำหนักมากกว่าดิ้นพลาสติกทั่ว ๆ ไป ต้องใช้เทคนิคปักด้วยมืออย่างเดียว ราคาของดิ้นอินเดียมีตั้งแต่หลักร้อย ไปจนถึงหลักหมื่นบาท แตกต่างกันไปตามขนาดและเปอร์เซ็นต์ของทองที่ผสมอยู่ มีขายแบบเป็นไจ เป็นมัด ๆ หรือชั่งขายเป็นกิโล ข้อด้อยของดิ้นอินเดีย คือ มีส่วนผสมของทองจึงทำให้มีน้ำหนัก เป็นตัวนำไฟฟ้า และมีการหดตัวได้ตามสภาวะอากาศ มีการทำปฏิกิริยากับอากาศและคราบเหงื่ออาจทำให้ดำได้ อีกทั้งยังมีความคมมาก ๆ ถ้าผู้ปักไม่ชำนาญคมดิ้นจะบาดผ้าจนขาด และอาจจะบาดมือได้หากรูดแรง ๆ 

-    ดิ้นอิตาลี มีความคงทนมากกว่าดิ้นอินเดีย มีสีสม่ำเสมอเหลืองนวลสวยงาม และมีคุณภาพดีกว่าดิ้นอินเดีย

-    ดิ้นฝรั่งเศส มีลักษณะคล้ายกับดิ้นอินเดีย และดิ้นอิตาลี แต่จะแตกต่างกันในส่วนผสม และเปอร์เซ็นต์ของทองคำ ดิ้นอินเดียจะออกสีเหลืองเข้ม ดิ้นอิตาลีจะออกสีเหลืองนวล ส่วนดิ้นฝรั่งเศสจะออกสีเหลืองทอง การทอลายดิ้นละเอียดประณีต มีความคงทน แวววาว  และสวยงามมากที่สุดในบรรดาดิ้นทั้ง3ชนิด

        2. แล่ง  คือ โลหะที่รีดเป็นเส้นแบน ลักษณะคล้ายเส้นตอกสำหรับสานเครื่องจักรสาน

        3. เลื่อม เกิดจากการนำเส้นโละที่ตัดให้ได้ความยาวตามต้องการ  แล้วตีให้เป็นรูปวงกลมแบนหรือนูนเหมือนฝาชี หรือรูปร่างเป็นดาวหลาย ๆ แฉก  

        4. ไหมทอง คือโลหะที่รีดเป็นเส้นขนาดเล็ก แล้วนำมาปั่นควบกับเส้นไหมหรือด้าย

      งานพัสตราภรณ์นิยมตกแต่งเพิ่มเติมด้วยวัสดุชนิดอื่น เช่น รัตนชาติ แก้ว กระจก หรือไหมสีต่าง ๆ เพื่อเพิ่มความงดงามอลังการ  ทำให้เป็นของที่สูงค่า 

    การปักเดินเส้นในลักษณะต่าง ๆ ถือเป็นทักษะขั้นพื้นฐานที่ช่างพัสตราภรณ์ต้องผ่านการฝึกฝนจนชำนาญจึงสามารถเข้าสู่กระบวนการฝึกลวดลายในขั้นที่สูงขึ้น โดยพื้นฐานการปักเดินเส้นนั้นเริ่มตั้งแต่

        1. การใช้อุปกรณ์ตัดดิ้นข้อ ดิ้นโปร่ง ดิ้นมัน ไหมกิมเจ็ง (ไหมทอง) ตามลายที่กำหนด เนื่องด้วยดิ้นต่าง ๆ นั้นมีราคาสูง การตัดดิ้นจึงถือเป็นขั้นตอนที่สำคัญในลำดับต้น

        2. การเลือกสีด้ายให้เหมาะสมกับสีของดิ้น ไหมกิมเจ็ง แล่ง ก็นับว่าเป็นส่วนสำคัญสำหรับช่างฝึกหัด

        3. การปักดิ้นข้อ ปักดิ้นโปร่ง ปักดิ้นมัน ปักแบบตีเกลียวในตัว ลักษณะเกลียวเส้นตรง วงกลม อย่างถูกวิธี และลักษณะเกลียวเรียงตัวพอดี เกลียวไม่แน่นไม่หลวมเกินไป ดิ้นไม่แตกหักหรือยับ

        4. ปักเดินเลื่อม เรียงตัวพอดี ไม่บิดเป็นคลื่น ล๊อกเลื่อมได้อย่างถูกวิธีตามลักษณะลาย

        5. ปักกรึงไหม หักทองขวาง ตามลักษณะลาย

        6. ปักเกลียวหนุนเชือกให้ลวดลายนูนขึ้นตามลักษณะลาย

    เมื่อปักเดินเส้นจนชำนาญเริ่มปักในลวดลายที่มีความยากและซับซ้อนมากขึ้น ดังนี้

        1. ปักหนุนให้ลวดลายนูนขึ้น ด้วยเชือก เส้นไหม เส้นฝ้าย หรือสำลี ให้ลวดลายนูนขึ้น เด่นชัด มีมิติ สวยงาม และเลือกชนิดของดิ้นให้เหมาะสมกับลวดลายที่ทำการปัก 

        2. ปักเดินเส้นบริเวณขอบ หรือปักลวดลายที่มีความชัดเจนมากยิ่งขึ้น ด้วยการเดินเส้นบริเวณขอบหลังที่ปักลวดลาย ด้วยการใช้เส้นไหมสีต่าง ๆ หรือเลือกชนิดของดิ้นต่าง ๆ ให้เหมาะสมกับลวดลาย

        3. ปักทึบ ด้วยเส้นไหม ปักในลวดลายที่มีขนาดไม่ใหญ่มาก หรือบางลวดลายต้องปักหนุนด้านล่างก่อนแล้วจึงปักทับลงทีละเส้น เพื่อเพิ่มมิติความอ่อนช้อย

        4. ปักซอยไหมให้เต็มลวดลาย ใช้กับลวดลายที่มีขนาดใหญ่และไล่สีสันของไหมจากโทนอ่อนไปเข้ม เพื่อให้ภาพที่ปักออกดูมีมิติราวกับงานจิตรกรรม

        5. ปักดิ้นเงิน ดิ้นทอง หรือปักถมลวดลายด้วยดิ้น แล่ง ประเภทต่าง ๆ กลมกลืนกันตลอดทั้งลวดลาย ทั้งเส้น หรือปักร่วมกับวัสดุอื่น ๆ เช่น เลื่อม ลูกปัด ไข่มุก ปีกแมลงทับ อัญมณีสี

1. การสอบปฏิบัติ

2. การสอบสัมภาษณ์

3. รายละเอียดกระบวนการประเมิน เครื่องมือและเกณฑ์การประเมินอยู่ในคู่มือการประเมินสมรรถนะ