ช่างพัสตราภรณ์  TSCO 7332.40 ช่างปักผ้าด้วยมือ,   ISCO 7319 : ช่างงานหัตถกรรม (กรรมวิธีแบบดั้งเดิม)

1. ความเข้าใจในลวดลาย และการรับรู้เรื่องสี และคุณลักษณะของสีในงานพัสตราภรณ์

2. รู้จักวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในงานพัสตราภรณ์ประเภทต่าง ๆ 

3. รู้จักประเภทของสะดึงที่ใช้ในงานพัสตราภรณ์

 

(ก) ความต้องการด้านทักษะ

1. ทักษะจัดเตรียมสะดึงที่ใช้ในการปักงานพัสตราภรณ์

2. ทักษะการขึงสะดึงกลม ขึงสะดึงสี่เหลี่ยมแบบโบราณ 

 

(ข) ความต้องการด้านความรู้

1. ความรู้เกี่ยวกับวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการขึงสะดึง

2. ความรู้เกี่ยวกับรูปแบบ และประเภทของสะดึงที่ใช้ในการปักงานพัสตราภรณ์

3. ความรู้เกี่ยวกับชนิดและประเภทของผ้ารองปักที่ใช้ในการขึงสะดึง

 

    (ก) หลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence)

ผ้าที่จะปักถูกขึงบนสะดึง พร้อมผ้ารองปัก 

    (ข) หลักฐานความรู้ (Knowledge Evidence)

1. ระบุหรืออธิบายรูปลักษณะ ชนิด และประเภทของสะดึงที่ใช้ในการปักงานพัสตราภรณ์        2. ระบุหรืออธิบายการกำหนดสัดส่วนของไม้ในการทำสะดึงสี่เหลี่ยมแบบโบราณ

    (ค) คำแนะนำในการประเมิน

หลักฐานที่ต้องการเพื่อแสดงถึงสมรรถนะในส่วนนี้ ต้องมีความสำคัญและตอบสนองตามข้อกำหนดของสมรรถนะย่อยและเกณฑ์การปฏิบัติงาน โดยต้องแสดงถึง

1. ความรู้พื้นฐานและทักษะที่เกี่ยวข้องกับการขึงสะดึงที่ใช้ในการปักงานพัสตราภรณ์

2. ความสมบูรณ์ของผลงานในการปฏิบัติการขึงสะดึงสำหรับปักงานพัสตราภรณ์ได้อย่างถูกต้อง และเหมาะสมกับขนาดและลักษณะของชิ้นงาน

    (ง) วิธีการประเมิน

1. การประเมินผลความรู้โดยประเมินจากแบบทดสอบความรู้

2. การประเมินผลการปฏิบัติโดยใช้การประเมินจากแบบทดสอบการปฏิบัติงาน 

3. การประเมินผลโดยการพิจารณาจากแฟ้มสะสมผลงาน และการสัมภาษณ์

    (ก) คำแนะนำ 

ผู้เข้ารับการประเมินต้องมีความรู้และทักษะในการจัดเตรียมสะดึงปักงานพัสตราภรณ์ ดังนี้

    1. ประเภทของสะดึงที่ใช้ในงานปักพัสตราภรณ์

    2. เลือกสะดึงได้อย่างเหมาะสมในการปักงานพัสตราภรณ์

    3. จัดเตรียมสถานที่ในการขึงสะดึงให้เหมาะสมกับขนาดของชิ้นงาน

    (ข) คำอธิบายรายละเอียด

    การปักงานพัสตราภรณ์ อาจเรียกได้อีกชื่อหนึ่งว่า “งานปักสะดึงกรึงไหม” ชื่อดังกล่าวที่เรียกขานกันนี้แสดงถึงความสำคัญของวัสดุอุปกรณ์อยู่สองประเภทในงานพัสตราภรณ์ คือ ไหมและสะดึง งานปักสะดึงกรึงไหมมีความสำคัญกับเครื่องแต่งกายของคนไทยมาตั้งแต่อดีต เป็นหมือนเครื่องบ่งบอกถึงชนระดับและสถานะทางสังคม สังเกตได้จากเครื่องแต่งกายของชนระดับกษัตริย์ หรือขุนนางขั้นผู้ใหญ่จะสวมใส่เครื่องแต่งกายที่ประดับประดาด้วยการปัก เย็บด้วยเส้นไหม แล่งเงิน แล่งทอง หรือปีกแมลงทับ ตกแต่งด้วยเทคนิคการตัดเย็บระดับสูงให้ผืนผ้าเกิดความงดงามตระการตากว่า และมีความแตกต่างจากเครื่องแต่งกายของสามัญชนทั่วไปทั้งในเรื่องของลวดลายและวัสดุนำมาปักเย็บล้วนมีความแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง

    งานปักสะดึงกรึงไหม เป็นงานที่ถูกสร้างสรรค์ขึ้นเฉพาะกลุ่มชนระดับสูงจึงเป็นสาเหตุให้องค์ความรู้และช่างงานปักสะดึงกรึงไหมถูกถ่ายทอดอยู่เพียงในราชสำนัก มีเพียงการสาธิตหรือปฏิบัติให้ชมเพื่อการเรียนรู้และจดจำเทคนิควิธีการสืบต่อกันเรื่อยมา ด้วยกระบวนการที่ยากและซับซ้อนที่ต้องใช้เวลาในการฝึกฝนฝีมือเป็นระยะเวลานาน ทำให้ในปัจจุบันเหลือช่างที่ยังคงทำงานปักสะดึงกรึงไหมตามแบบโบราณราชประเพณีคงเหลือไม่มากนัก 

    นอกจากจะสร้างสรรค์ขึ้นเฉพาะกลุ่มชนระดับสูงแล้วงานปักสะดึงก็ถูกสร้างสรรค์ขึ้นเพื่อใช้เป็นเครื่องทรง เครื่องใช้ และเครื่องแต่งกายนาฏศิลป์ระดับสูงอีกด้วย งานปักสะดึงที่ถูกนำมาใช้เพื่อเป็นการเติมเต็มองค์ประกอบของสิ่งของเครื่องใช้ให้มีความสมบูรณ์แบบตามหลักจารีตประเพณีโบราณที่ได้รับการสืบทอดส่งต่อกันมา หากกล่าวถึงงานปักสะดึงกรึงไหมแล้ว อุปกรณ์ส่วนตัวที่สำคัญของช่างปักสะดึงกรึงไหม นั่นคือ “สะดึง”

    สะดึง ถือเป็นอุปกรณ์สำคัญลำดับต้นที่ใช้ในการปักเครื่องพัสตราภรณ์ การขึ้นสะดึงอย่างถูกต้องและเหมาะสมนับเป็นองค์ประกอบข้อหนึ่งที่จะช่วยสร้างงานพัสตราภรณ์ได้อย่างสมบูรณ์งดงาม เริ่มจากความใส่ใจและหมั่นฝึกขึงสะดึงกับผ้าหรือวัสดุที่หลากหลาย เพราะจะช่วยทําให้เกิดความเข้าใจในธรรมชาติของผ้าแต่ละชนิด    

    สะดึง  คือ กรอบไม้ใช้สำหรับขึงผ้าสำหรับปัก มี 2 ลักษณะ คือ

        1. สะดึงกลม เป็นสะดึงที่ทำจากไม้ จะมีเส้นผ่าศูนย์กลางตั้งแต่ 5-13 นิ้ว เหมาะสำหรับใช้ในงานปักงานที่มีขนาดเล็ก เพราะเป็นสะดึงที่มีน้ำหนักเบา สามารถพกพาได้สะดวก และสามารถจับด้วยมือข้างเดียวได้ สะดึงแบบกลมจะมีส่วนประกอบ 2 ส่วนคือ ห่วงด้านนอกที่มีตัวปรับความตึงของผ้า ห่วงด้านในจะเป็นวงกลมเรียบมีขนาดเล็กกว่าห่วงด้านนอก เมื่อนำผ้าขึงเข้ากับสะดึงกลมเรียบร้อยแล้วต้องเย็บตรึงผ้ากับกรอบสะดึงเว้นระยะห่างประมาณ 1 เซนติเมตรโดยรอบ

        2. สะดึงสี่เหลี่ยม เหมาะสำหรับปักงานชิ้นใหญ่ จำเป็นต้องมีผ้าขึงสะดึง เพื่อบังคับผ้าที่ปัก ให้แน่นและเรียบตึงอยู่ได้นาน ช่วยให้งานปักประณีตเรียบร้อย ปักได้สะดวกและรวดเร็ว

    สะดึงกรอบสี่เหลี่ยม มีไม้ยื่นออกมาที่มุมทั้งสี่ด้านเพื่อเอาไว้ขึงเชือกเวลาที่จะดึงผ้าสำหรับปักให้ตึง  ช่างพัสตราภรณ์มักลงมือทำ "แม่สะดึง" ใช้เอง เริ่มตั้งแต่การหาไม้ ซึ่งการทำสะดึงนั้นนิยมใช้ไม้สักเพราะเนื้อไม้ไม่ยุ่ยไม่แตกและแมลงไม่รบกวน เหลาไม้ เลื่อยไม้ ตอกไม้ และตกแต่งไม้ ขัดเงาไม้ ด้วยวิธีแบบโบราณ คือ การใช้ใบตองแห้งขัดให้ขึ้นเงา การเข้าไม้ควรใช้วิธีอัดโดยวิธีทำเดือยเข้าลิ่ม เพราะจะทำให้แข็งแรงทนทาน    แม่สะดึงไม่มีขนาดแน่นอนตายตัว สามารถกำหนดขนาดใหญ่เล็กตามลักษณะของชิ้นงาน เช่น การปักหน้าหมอน ปักสไบ ขนาดของสะดึงจะแตกต่างกันไป นอกจากไม้สะดึงแล้วยังมีไม้สำหรับยึดผ้ารองปักเข้ากับสะดึงด้วย ไม้ที่จะใช้สำหรับยึดผ้านี้ทำจากไม้ไผ่ที่นำมาหลาวให้เป็นท่อนรี ๆ ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณครึ่งนิ้วและมีความยาวเท่ากับสะดึงที่ใช้ นำมาลบเสี้ยนออกให้หมดโดยใช้กระดาษทรายขัดอีกครั้งหนึ่งด้วย เมื่อประกอบสะดึงเสร็จสิ้นสิ่งสำคัญถัดมาคือการ "ขาตั้งแม่สะดึง" การทำขาตั้งสะดึงก็คล้าย ๆ กับการทำไม้สะดึงแต่มีงานที่ยากกว่านั่นคือการประกอบตั้งให้ขาตรงรับน้ำหนักได้ เมื่อได้แม่สะดึงและขาตั้งแม่สะดึงครบถ้วนแล้วขั้นตอนต่อมาคือการขึงสะดึงหรือการขึงผ้าให้ตึง โดยนำผ้าไปขึงตึงบนสะดึงให้แน่น ต้องทำให้ผ้าตึงที่สุดแล้วเย็บตรึงผ้าให้เข้ากับสะดึงไปเรื่อย ๆ จนกว่าผ้าจะตึงทั้งผืน ในขั้นตอนนี้ถือเป็นเทคนิคสำคัญที่สุดที่จะทำให้งานปักออกมาสวยงามสมบูรณ์แบบก่อนเตรียมการปักขั้นถัดไป

    การขึงสะดึงสี่เหลี่ยมนั้นยากกว่าการขึงสะดึงแบบกลม การขึงสะดึงสี่เหลี่ยมเริ่มด้วยการนำผ้าขาวมาเย็บขอบเป็นช่องให้สอดไม้กลม(ส่วนมากเป็นไม้ไผ่)ได้ทั้ง 4 ด้าน จากนั้นจึงนำมาขึงเข้ากับกรอบสะดึงด้วยการร้อยเชือก รัดให้ตึง ถ้าสะดึงไม่ตึงจะทำให้ปักยากขึ้นรวมถึงจะทำให้ผ้าที่ปักนั้นยับย่น จากนั้นจึงกรึงเนาผ้าที่จะใช้ปักตรึงบนสะดึงเพื่อเตรียมวางแบบลายปักในขั้นตอนต่อไป 

    ผ้ารองปัก ชนิดของผ้ารองปักที่ถูกขึงกับสะดึงเพื่อรองรับผ้าที่ใช้ปักนั้น ต้องเป็นผ้ารองปักที่มีคุณสมบัติเป็นผ้าชนิดบาง ต้องไม่ยืด ส่วนมากช่างมักเลือกผ้ารองปักเป็นผ้าโทเร และผ้าฝ้าย หรือช่างบางรายอาจเลือกเป็นผ้าชนิดอื่นแต่ต้องคำนึงคุณสมบัติดังกล่าว

    เชือกรัดสะดึง ชนิดของเชือกรัดสะดึงต้องมีคุณสมบัติสำคัญคือ มีความเหนียว แข็งแรง ไม่ลื่น ส่วนมากช่างมักนิยมใช้เชือกฝ้าย หรืออาจใช้เศษผ้าดิบที่มีความหนาทดแทน

1. การสอบปฏิบัติ

2. การสอบสัมภาษณ์

3. รายละเอียดกระบวนการประเมิน เครื่องมือและเกณฑ์การประเมินอยู่ในคู่มือการประเมินสมรรถนะ