1. อาชีพนักวิเคราะห์พลอยสี

(ก) ความต้องการด้านทักษะ

1. สามารถเลือกใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีพื้นฐานจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

2. สามารถเลือกใช้กล้องจุลทรรศน์อัญมณีจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

3. สามารถเลือกใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีขั้นสูงจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

3. สามารถเตรียมความพร้อมของเครื่องมือก่อนการตรวจสอบ

4. สามารถจัดเก็บและบำรุงรักษาเครื่องมือภายหลังการตรวจสอบ

5. สามารถอ่านค่าจากเครื่องมือตรวจสอบอัญมณี เพื่อจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

6. สามารถวิเคราะห์ผลจากการใช้เครื่องมือ เพื่อจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

(ข) ความต้องการด้านความรู้

1. ความรู้ในเรื่องชนิดของการปรับปรุงคุณภาพอัญมณี ลักษณะทางสเปกโทรสโกปี องค์ประกอบทางเคมี และลักษณะเด่นที่ใช้ในการจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

2. ความรู้เกี่ยวกับการใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีพื้นฐาน โดยเฉพาะกล้องจุลทรรศน์อัญมณี และเครื่องมือตรวจสอบอัญมณีขั้นสูง

3. ความรู้ในการประมวลผลและวิเคราะห์ข้อมูล เพื่อจำแนกการปรับปรุงคุณภาพอัญมณี

หลักฐานที่ต้องการจะกำหนดข้อแนะนำเกี่ยวกับการประเมิน และควรที่จะใช้ประกอบร่วมกันกับเกณฑ์การปฏิบัติงาน (Performance Criteria) และทักษะและความรู้ที่ต้องการ (Required Skills and Knowledge)

(ก) หลักฐานการปฏิบัติงาน (Performance Evidence)

1. แสดงการเลือกใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีพื้นฐานจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

2. แสดงการเลือกใช้กล้องจุลทรรศน์อัญมณีจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

3. แสดงการเลือกใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีขั้นสูงจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

4. แสดงการเตรียมความพร้อมของเครื่องมือก่อนการตรวจสอบ

5. แสดงการจัดเก็บและบำรุงรักษาเครื่องมือภายหลังการตรวจสอบ

6. แสดงการอ่านค่าจากเครื่องมือตรวจสอบอัญมณี เพื่อจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

7. แสดงการวิเคราะห์ผลจากการใช้เครื่องมือ เพื่อจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

8. ใบบันทึกผลการสาธิตการปฏิบัติงาน

9. ใบบันทึกผลการสัมภาษณ์

(ข) หลักฐานความรู้ (Knowledge Evidence)

1. ความรู้ในเรื่องชนิดของการปรับปรุงคุณภาพอัญมณี ลักษณะทางสเปกโทรสโกปี องค์ประกอบทางเคมี และลักษณะเด่นที่ใช้ในการจำแนกการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณี

2. ความรู้เกี่ยวกับการใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีพื้นฐาน โดยเฉพาะกล้องจุลทรรศน์อัญมณี และเครื่องมือตรวจสอบอัญมณีขั้นสูง

3. ความรู้ในการประมวลผลและวิเคราะห์ข้อมูล เพื่อจำแนกการปรับปรุงคุณภาพอัญมณี

4. ใบบันทึกผลการทดสอบข้อเขียน

 (ค) คำแนะนำในการประเมิน

ผู้ประเมินตรวจประเมินเกี่ยวกับการใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีพื้นฐาน โดยฉพาะกล้องจุลทรรศน์อัญมณี และเครื่องมือตรวจสอบอัญมณีขั้นสูง เพื่อตรวจสอบอัญมณีที่ผ่านการปรับปรุงคุณภาพ โดยพิจารณาจากหลักฐานที่เกี่ยวข้อง ทั้งหลักฐานการปฏิบัติงาน และหลักฐานด้านความรู้

(ง) วิธีการประเมิน

1. ข้อสอบข้อเขียน แบบทดสอบปรนัย ชนิด 4 ตัวเลือก

2. การสาธิตการปฏิบัติงาน

3. การสอบสัมภาษณ์

(ก) คำแนะนำ

ผู้เข้ารับการประเมินต้องมีความรู้และทักษะในเรื่องของเครื่องมือตรวจสอบอัญมณีพื้นฐานและขั้นสูง  ซึ่งเน้นถึงการปฏิบัติงานในห้องปฏิบัติการตรวจสอบอัญมณี และอัญมณีในความหมายของหน่วยสมรรถนะนี้เป็นชนิดที่ผ่านการเจียระไนแล้ว แต่ยังไม่เข้าตัวเรือนเครื่องประดับ ผู้เข้าประเมินต้องมีความรู้และทักษะในการใช้เครื่องมือตรวจสอบอัญมณีทั้งพื้นฐาน โดยเฉพาะกล้องจุลทรรศน์อัญมณี และขั้นสูง เพื่อตรวจสอบการปรับปรุงคุณภาพของอัญมณีแบบต่างๆ

การปรับปรุงภาพคุณภาพอัญมณี เป็นวิธีการทำให้คุณภาพสีและ/หรือ เนื้ออัญมณีมีความสวยงามมากขึ้น การปรับปรุงคุณภาพอัญมณีมีหลายวิธี เช่น การปรับปรุงคุณภาพด้วยความร้อนหรือการเผาพลอย (Heat treatment) การซ่านสีหรือแพร่สีพลอย (Diffusion) การฉายรังสี (Irradiation) การย้อมสี (Dyeing) การแช่น้ำมัน (Oiling) การเคลือบผิว (Coating) เป็นต้น

อย่างไรก็ตาม การปรับปรุงคุณภาพอัญมณีและวิธีการตรวจสอบนั้น มีการพัฒนาอยู่ตลอดเวลา การจัดการองค์ความรู้การตรวจสอบการปรับปรุงคุณภาพอัญมณี จึงเป็นสิ่งสำคัญที่จะทำให้ผู้ปฏิบัติงานสามารถปฏิบัติงานให้ทันต่อการเปลี่ยนแปลงได้อย่างมีประสิทธิภาพ กระบวนการจัดการความรู้เรื่องของการปรับปรุงคุณภาพอัญมณี มี 4 ขั้นตอน สำคัญ คือ

1. การสร้างและแสวงหาความรู้ เป็นการสร้าง แสวงหา รวบรวมความรู้ทั้งภายใน/ภายนอก รักษาความรู้เดิม แยกความรู้ที่ใช้ไม่ได้แล้วออกไป

2. การจัดความรู้ให้เป็นระบบ เป็นการกำหนดโครงสร้างความรู้ แบ่งชนิด ประเภท เพื่อให้สืบค้น เรียกคืน และใช้งานได้ง่าย

3. การประมวลและกลั่นกรองความรู้ เป็นการปรับปรุงรูปแบบเอกสารให้เป็นมาตรฐาน ใช้ภาษาเดียวกัน ปรับปรุงเนื้อหาให้ครบถ้วนสมบูรณ์

4. การเข้าถึงความรู้ เป็นการทำให้ผู้ใช้ความรู้เข้าถึงความรู้ที่ต้องการได้ง่ายและสะดวก เช่น ระบบเทคโนโลยีสารสนเทศ (IT) Web board บอร์ดประชาสัมพันธ์ เป็นต้น

(ข) คำอธิบายรายละเอียด

ในหน่วยสมรรถนะนี้ ครอบคลุมเครื่องมือตรวจสอบอัญมณีพื้นฐาน เช่น กล้องจุลทรรศน์อัญมณี (Gemstone microscope) และหลอดอัลตราไวโอเลต (Ultraviolet lamp) เป็นต้น และเครื่องมือตรวจสอบอัญมณีขั้นสูง ทั้งทางด้านสเปกโทรสโกปีและเครื่องวัดองค์ประกอบทางเคมี

ในหน่วยสมรรถนะนี้ ครอบคลุมเครื่องมือตรวจสอบอัญมณีขั้นสูง ได้แก่

• Fourier Transform Infrared (FT-IR) Spectrometer


• Laser Ablation Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry (LA-ICP-MS)


• Laser Induced Breakdown Spectroscopy (LIBS)


• Raman Spectroscope


• Soft X-ray Radiograph unit


• Ultraviolet-Visible-Near infrared(UV-Vis-NIR) Spectrophotometer


• X-ray Fluorescence (XRF) spectrometer

ขณะที่วิธีการปรับปรุงคุณภาพอัญมณีจะครอบคลุมวิธีการต่างๆ ได้แก่

• การใช้ความร้อน (Heat treatment) เป็นการใช้อุณหภูมิสูงในการเปลี่ยนสี หรือกำจัดมลทินต่างๆ การใช้ความร้อนนี้จะรวมถึงการเผาซ่านสี (Diffusion) และการเผาแบบใส่สารเบริลเลียม


• การอาบรังสี (Irradiation) คือ การปรับปรุงสีของอัญมณีโดยใช้รังสี เช่น รังสีแกมมา รังสีนิวตรอน และอิเล็คตรอน เป็นต้น


• การฟอกสี (Bleaching) คือ การปรับปรุงความสะอาดของอัญมณีด้วยกรด


• การย้อมสี (Dyeing) คือ การปรับปรุงสีของอัญมณี โดยย้อมสีแทรกเข้าไปตามรอยแตกต่างๆของอัญมณี


• การอุดรอยแตก (Fracture filling) คือ การปรับปรุงความสะอาดของอัญมณี โดยการใส่สารเข้าไปในรอยแตกหรือช่องว่างของอัญมณี สารที่อุดเช่น น้ำมัน (Oiling) พอลิเมอร์หรือเรซิน (Impregnation) เป็นต้น


• การเคลือบผิว (Surface coating) คือ การปรับรุงสีของอัญมณี ด้วยการเคลือบผิวของอัญมณีให้สะท้อนเกิดเป็นสีต่างๆ

18.1 เครื่องมือการประเมิน

1. ข้อสอบข้อเขียน แบบทดสอบปรนัย ชนิด 4 ตัวเลือก

2. การสาธิตการปฏิบัติงาน

3. การสัมภาษณ์

ดูรายละเอียดจากคู่มือการประเมิน